بوستان سعدی یا سعدی نامه، نخستین اثر استاد سخن سعدی شیرازی است که به صورت نظم تألیف شده است. سعدی بوستان را زمانی که در سفر بوده است، سروده و هنگام بازگشت به شیراز، آن را به دوستانش عرضه کرده است.
در این مطلب از پرشین پی دی اف قصد داریم به ارائه معتبرترین ویرایش های بوستان سعدی را تقدیم دوستداران استاد سخن کنیم. بوستان سعدی با تصحیح محمدعلی فروغی، غلامحسین یوسفی، کارل هاینریش گراف و قاضی عبدالکریم بن قاضی نور محمد است.
بوستان سعدی در قالب مثنوی و در بحر متقارب (فعولن) سروده شده و از نظر قالب و وزن شعری حماسی است، هر چند که از نظر محتوا به اخلاق و تربیت و سیاست و اجتماعیات پرداخته است.
بوستان سعدی به ده باب تقسیم شده است:
- عدل
- احسان
- عشق
- تواضع
- رضا
- قناعت
- تربیت
- شکر
- توبه
- مناجات
مرحوم محمدعلی فروغی در مورد کلیات سعدی چنین می گوید:
زبان و ادبیات فارسی چهارر کن بزرگی دارد: شاهنامه فردوسی و کلیات سعدی و مثنوی مولوی و دیوان خواجه حافظ و بار دیگر نیز می گویم که این چهار اثر بزرگ که هر یک در عالم خود در میان آثار ادبی تمامی جهان از فروزندگان قدر اولند چهار ستون فرهنگ و تربیت ایرانی هستند. آنها به منزله اصل و تنه این درخت و آثار ادبی دیگر مانند فروع وشاخ و برگ می باشند.
هر یک از این چهار اثر حیثیات و مزایای خاصی دارد که بر دانشمندان پوشیده نیست و شرح آن طولانی است. مجملا این که شاهنامه فضل تقدم دارد و گذشته از مراتب حکمت و اخلاق پرورش دهنده غیرت ملی و حس قومیت است. مثنوی مولوی و غزلیات حافظ هم از نظر حکمت و عرفان ودقائق حقایق آمیخته باحالات عشق وذوق در عالم خود هریک بی نظیر و در منتهای درخشندگی است.
اما کلیات شیخ سعدی گنجینه ایست که نمی توان قدر و قیمت برای آن معین کرد. اگر از دست و زبان کسی بر آید که از عهده ستایش او بدر آید.. دست و زبان من نیست و مرا آن جسارت نباشد که قدم به این میدان گذارم. از نثرش بگویم یا از نظمش؟ از حکمت و عرفانش برایم یا از اخلاق و سیاستش؟
از نظر بسیاری از کارشناسان ادب و فرهگ فارسی، پند و اندرزها و آرزوهای سعدی در بوستان بیش از آثار دیگر خودنمایی می کند، چرا که سعدی توانست مدینه فاضله یا آرمان شهری را که همیشه به دنبال آن بود، به خوبی در این کتاب به همگان گوشزد کند.
به واقع کتاب بوستان سعدی دنیای حقیقت و راستی است و در آن عدالت، انصاف و حق پذیری، ویژگی هایی هستند که باید تقدیر شوند. شاید به همین دلیل است که حق گویی و حق شنوی مقامی والا در این کتاب دارند.
اگر به دنبال شنیدن صدای بشردوستانه و حقوق بشر در این دنیای جنگ و تبعیض هستید، پیشنهاد می کنیم به سراغ سروده های کتاب بوستان سعدی بروید. خوانش بوستان سعدی دل آدمی را از زنگار روزگار منزه و تصفیه می کند چراکه در هر بیتی از آن، آثاری از تشویق به عواطف انسانی، هم دلی و پیوستگی بین افراد بشر دیده می شود. در ادامه این مطلب می توانید با ویژگی های بیشتر نثر بوستان آشنا شوید.
بوستان سعدی تصحیح گراف یکی از چاپ‌های کهن بوستان سعدی است که همراه با شرحی در پاوی صفحات در سال 1858 ق در وین به چاپ رسیده است. کارل هاینریش گراف خاورشناس، مترجم و محقق آلمانی عهد عتیق بود. وی در سال ۱۸۴۶ گلستان سعدی را به آلمانی ترجمه کرد که از معتبرترین ترجمه‌های گلستان به زبان آلمانی می‌باشد. گراف در سال ۱۸۵۰ بوستان را نیز به آلمانی ترجمه کرد که تا آن زمان تنها ترجمه کامل و مطابق با اصل فارسی به‌شمار می‌رفت.
از میان تصحیح های مختلفی که از بوستان سعدی وجود دارد، تصحیح غلامحسین یوسفی که با پشتوانه ی دانش بی بدیل انجمن اساتید زبان و ادب فارسی به انتشار رسیده، یکی از معتبرترین و اصلاح شده ترین نسخه ی در دست از این شاهکار جهان ادب بوده و علاوه بر توضیحات دکتر یوسفی در باب دیدگاه های خود نسبت به شیخ اجل و توضیح واژگان دشوار، به تشریح نسخ بدل نیز پرداخته است.
از دیگر تصحیح های بوستان سعدی، تصحیح قاضی عبدالکریم بن قاضی نور محمد است که به کاربران عزیز تقدیم شده است.
اما به نظر نگارنده، معتبرترین تصحیح بوستان سعدی، تصحیح استاد محمدعلی فروغی است. تا حدود صد سال گذشته در هیچ‌یک از این چاپ‌ها تدوین‌گر کلیات، به دنبال نقل نزدیک‌ترین و منطبق‌ترین آثار با آنچه در واقع از قلم سعدی جاری شده بوده، نمی‌رفته و این ضعف به سبب عدم آگاهی از روش‌های معمول و اصولی تصحیح نسخ دست‌نوشته کهن رقم می‌خورد. از زمان تأسیس مراکز آموزش عالی و تدریس علوم روز در حوزه ادبیات و فرهنگ و ایجاد ارتباط با مراکز علمی معتبر جهان، آشنایی محققان با روش‌های اصولی تصحیح و جمع‌آوری و تدوین نسخ قدیمی رقم می‌خورد و افراد دانشمندی چون محمدعلی فروغی کمر همت به انجام صحیح و دقیق این کار می‌بندند.
محمدعلی فروغی در سال ۱۳۱۶ برای اولین بار و پس از هشت سال ممارست دیوان مصحَّح خود را در چهار مجلد منتشر می‌سازد و بعد از گذشت چهار سال با کمک حبیب یغمایی گلستان سعدی را در مجلدی جداگانه و با تصحیحی دقیق‌تر از خود به جای می‌گذارد. فروغی در پاره‌ای از ابیات که بین نسخه‌بدل‌ها به شک می‌افتاده، یکی از آنها را در متن اصلی می‌آورده و دیگری را در ذیل صفحه آن بیت ذکر می‌کرده که این عمل بسیار مورد استقبال ادبا و دانشمندان و پژوهشگران قرار گرفته‌است ولی از سویی دیگر باعث افزایش حجم کتاب و در نتیجه ایجاد مشقت برای خوانندگان شده بود. در آن موقع با کسب اجازه از محمدعلی فروغی، دیوان مصحَّح یک‌جلدی بدون دربرداشتن نسخه‌بدل‌ها و توضیحات مربوط به آنها نیز به چاپ رسید تا هر کس به فراخورِ نیاز خود اقدام به تهیهٔ آن کند و این مشکل برطرف گردد.
